Ka një moment të ri për politikën e zgjerimit të Bashkimit Evropian, por ai po vjen në një situatë të vështirë gjeopolitike për shkak të luftës në Ukrainë dhe pasojave të saj. Në të njëjtën kohë, BE ndjeu nevojën për të rindezur shpresën për anëtarësim të rajonit të Ballkanit Perëndimor dhe për të përmbushur premtimet e saj, siç e pamë me hapjen e negociatave të anëtarësimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. Nga ana tjetër, Serbia regjistroi për herë të parë një kthim prapa në përputhje me politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë të BE-së, e cila u shkaktua nga lidhjet e saj të veçanta me Rusinë.
Për perspektivën evropiane të Ballkanit Perëndimor në rrethanat aktuale dhe sfidat kryesore në rrugën e tyre drejt BE-së, Europe Western Balkans zhvilloi një intervistë me Vessela Tcherneva, zëvendësdrejtoreshë e Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë dhe shefe e zyrës së ECFR-së në Sofje, gjatë Konferencës së Sigurisë në Beograd. (BSC).
Mesazhi që morëm nga Brukseli gjatë prezantimit të paketës së re të zgjerimit për vitin 2022 është se lufta në Ukrainë e ktheu politikën e zgjerimit në qendër të vëmendjes. Çfarë do të thotë kjo për vendet e Ballkanit Perëndimor? A mund të shpresojnë ata se ky moment i ri në zgjerim do ta përshpejtojë pranimin e tyre?
Vessela Tcherneva: Padyshim që do të thotë se ka më shumë vëmendje në BE për Ballkanin Perëndimor dhe se disa procese që dukeshin të bllokuara në të kaluarën mund të ecin shumë më mirë tani. Kjo definitivisht do të thotë se vende edhe më skeptike janë bërë avokatë të rajonit. Për shembull, Franca: kujtojmë disa vite më parë Franca nuk ishte shumë e bindur se kjo ishte një ide e mirë. Tani Franca është një nga vendet në ballë.
Duke parë diskutimin për zgjerimin, mendoj se ka të bëjë shumë më pak me acquis communautaire ose me atë se si BE-ja dëshiron ta shohë veten në pesë ose dhjetë vjet. Ka të bëjë shumë më tepër me ndërgjegjësimin e saj gjeopolitik, që do të thotë se BE-ja e kupton se nëse nuk partneritet aktivisht me vendet e Ballkanit Perëndimor, ka një vakum që mbushet menjëherë nga aktorët e tretë, qartësisht nga Rusia, por edhe nga Kina dhe një masë nga Turqia. Mendoj se ky është një ndryshim i madh, se zgjerimi sot konsiderohet shumë më tepër si një mjet gjeopolitik se më parë.
Diçka që Serbia dhe Bullgaria kanë të përbashkët është se Rusia i percepton ato si sferën e tyre të ndikimit dhe ky ndikim manifestohet në mënyra të ndryshme dhe në një masë të ndryshme, veçanërisht në varësinë nga energjia. Zhvillimet e fundit në Bullgari kanë treguar vullnetin për t’u çliruar nga ai ndikim dhe për t’u kthyer plotësisht drejt Evropës, të cilën kolegia juaj nga ECFR Maria Simeonova e quajti “Zgjimi evropian i Bullgarisë”. A mendoni se ka mundësi që diçka e ngjashme të ndodhë në Serbi dhe në çfarë kushtesh?
VT: Duhet të them se Bullgaria është quajtur armik nga Rusia. Ekziston një listë e armiqve të Rusisë dhe të gjitha vendet anëtare të BE-së janë në atë listë, përfshirë Bullgarinë. Pra, nuk është krejtësisht e njëjta situatë si me Serbinë, por është e vërtetë që të dyja vendet kanë pasur marrëdhënie shumë serioze me Gazpromin. Ndryshimi në këtë marrëdhënie për Bullgarinë ndodhi në prill, kur Gazprom ndaloi dërgimin e gazit në Bullgari dhe Poloni, megjithëse ato kishin kontrata funksionale. Dhe sido që të jetë, Bullgaria vazhdoi të paguante sipas kontratës së mëparshme.
Tani Gazprom po shkurton gradualisht dërgesat për pothuajse të gjithë klientët e tij evropianë, përfshirë klientët e mëdhenj si Gjermania. Megjithatë, ajo vazhdon të furnizojë Serbinë dhe Hungarinë përmes një gazsjellësi, i cili, meqë ra fjala, kalon përmes Bullgarisë, por nuk ka dalje në sistemin bullgar të transmetimit të gazit. Është e qartë se në këtë mënyrë ka një trajtim të veçantë ndaj Serbisë dhe Hungarisë.
Por ajo që mund të them me shumë siguri është se kontratat e Gazprom kanë sjellë shumë dyshime për praktika korruptive, për kanalizimin e ndikimit rus në politikën, median bullgare, etj. Në një farë mënyre, mendoj se ky është një proces shërues që Bullgaria po kalon tani, duke kuptuar se ka jetë përtej Gazprom dhe pa Gazprom, duke rivendosur kontratën tonë me Azerbajxhanin, duke u kthyer gjithnjë e më shumë në LNG. Rezulton se në fakt nuk është e pamundur të jetosh pa Gazprom.
Për më tepër, bizneset tona gjithashtu fillojnë të kuptojnë se kthimi drejt burimeve të tjera të energjisë mund të përshpejtojë realisht modernizimin e tyre, kjo i ka shtyrë ata të marrin vendime që mund të kenë qenë të vonuara prej kohësh. Do të thosha se ky emancipim nga varësia energjetike ruse është një hap i madh në drejtimin e duhur për Bullgarinë.
Për t’iu përgjigjur pyetjes suaj nëse kjo është e mundur për Serbinë – nuk e shoh që të ndodhë tani, duke gjykuar nga marrëdhënia që presidenti juaj po demonstron të ketë me udhëheqjen ruse. Natyrisht, të qenit në atë orbitë nuk është problem për të. Por mund të them vetëm se varësitë afatgjata, pavarësisht nga kush vareni, por aq më tepër nëse janë varësi nga një diktator luftarak si zoti Putin, nuk janë të mira për asnjë vend.
Në raportin e fundit, Serbia regjistroi një kthim prapa në Kapitullin 31 – Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë, për shkak të mospërputhjes së saj me sanksionet kundër Rusisë. A prisni që Komuniteti Politik Evropian i sapokrijuar (EPC) të jetë një forum që do të ketë ndikim pozitiv në përafrimin e Serbisë me politikën e jashtme të BE-së? A mund të jetë ajo shtytje që Serbisë mund t’i duhet të bëjë një kthesë?
VT: Nuk mendoj se EPC do të jetë formati për këtë. Për mua EPC është më shumë një forum ku vendet mund të diskutojnë shqetësimet e tyre të sigurisë, çështjet e tyre të infrastrukturës, etj. Nëse ka një valë të re migrimi, që kam shumë frikë se mund të ndodhë, atëherë ju duhet një forum ku ato biseda mund të zhvillohen. Ndonjëherë është e vështirë ta bësh këtë në mënyrë dypalëshe. Nëse dy ose tre vende nuk mund të gjejnë një format të përshtatshëm politikisht për të biseduar me njëri-tjetrin, ata mund të përdorin EPC-në për ato bisedime.
Për shembull, ne pamë bisedimet Armeni-Azerbajxhan, pamë se pala greke e shtyu Turqinë në margjinat e EPC-së, por unë mendoj se EPC do të ketë të bëjë me sfidat tona të përbashkëta evropiane. Dhe padyshim, BE-ja do të jetë blloku më i fortë brenda EPC-së, por definitivisht nuk do të jetë një format i BE-së. Përafrimi i Serbisë përballë politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë do të jetë shumë më tepër pjesë e agjendës së saj me Brukselin.
Duke folur për Serbinë dhe Brukselin, KE deklaroi se Serbia është e gatshme të hapë Kapitullin 3, por ne kemi marrë gjithashtu mesazhe të qarta që shtetet anëtare i kushtojnë vlerë të lartë kritereve politike. A prisni që Serbia të hapë grupime të reja apo të ecë përpara në negociata pavarësisht nga shtrirja e CFSP?
VT: Tani është një moment kur Serbia do të duhet të mbajë anën. Jam i habitur se sa kohë mund të ulet në të vërtetë në dy karrige. Mendoj se BE-ja po e toleronte sepse situata nuk ishte mjaft e rëndë. Tani mund të themi mjaft qartë se lufta në Ukrainë është gjithashtu një luftë kundër Evropës. Rusia po udhëheq luftën kundër Evropës. Në afat të mesëm do të jetë e pamundur të qëndroni të paanshëm ose të flirtoni me Putinin dhe më pas të pretendoni se keni aspirata evropiane. Unë mendoj se koha për këtë ka kaluar.
Maqedonia e Veriut kohët e fundit filloi negociatat e pranimit me BE-në, pasi Bullgaria hoqi veton e saj në fillim të procesit. Megjithatë, gjatë debatit të fundit në Parlamentin Evropian për Ballkanin Perëndimor, ne mundëm të dëgjonim disa retorika të ashpra nga disa deputetë bullgarë. A mendoni se kjo mosmarrëveshje do të paraqesë një pengesë në negociatat e anëtarësimit të Maqedonisë së Veriut? Cilin qëndrim ndaj kësaj çështjeje do të prisnit të mbante qeveria e re pas formimit të saj?
VT: Heqjes së vetos i parapriu një marrëveshje shumë e gjerë në Parlamentin bullgar. Edhe partitë politike, përfaqësuesit e të cilave në Parlamentin Evropian ju përmendët, kanë nënshkruar gjithashtu atë deklaratë dhe kanë rënë dakord për heqjen e vetos. Kështu që besoj se të gjithë në Bullgari, por edhe në Maqedoninë e Veriut po e marrin seriozisht këtë.
Problemi është se ka forca që nuk kanë dashur ta shohin këtë dhe do të vazhdojnë të bëjnë provokime. Në të vërtetë ka të bëjë me pjekurinë e politikanëve nga të dyja palët – dhe të medias – për të filluar të punojnë në marrëdhënie dhe të fillojnë të kërkojnë perspektivën pozitive të kësaj marrëdhënieje, në vend që të gërmojmë veten përsëri në atë vrimë nga e cila dolëm me kaq shumë. vështirësitë.
Kur është fjala për dialogun Beograd-Prishtinë, që është një tjetër çështje e diskutuar gjatë Konferencës së Sigurisë në Beograd. Si do ta vlerësonit ndikimin që pati apo ka në këtë proces lufta në Ukrainë?
VT: Është bërë pak më e qartë se nuk mund të kemi një lloj konflikti të ngrirë kaq afër Evropës për një kohë të gjatë. Është padyshim një pengesë për zhvillimin e shoqërisë kosovare, por është edhe pengesë për shoqërinë serbe. Po dëgjoja sërish konferencën për shtyp të presidentit serb. Të shpenzosh kaq shumë kohë për çështjen e Kosovës thjesht nuk është e shëndetshme për shoqërinë. Janë çështje të tjera, gjërat që u interesojnë të rinjve, pensionistët, pjesa aktive e shoqërisë, sipërmarrësit, mësuesit. Të gjitha këto pjesë të shoqërisë kanë nevojë për vëmendje dhe debat publik. Largimi i vëmendjes së publikut nga këto çështje të rëndësishme është humbje e energjisë politike.
Mendoj se ajo që bëri lufta ishte për të treguar se ato linja mendimi të shekullit të 19-të nuk janë adekuate për sot, dhe ndoshta kjo është arsyeja pse ne shohim gjithashtu një shtytje të re për një zgjidhje diplomatike të kësaj çështjeje. Ka propozime të reja, ka një aktivitet të shtuar si nga BE ashtu edhe nga SHBA. Shpresoj se në fund të ditës do të ketë një marrëveshje nga të dyja palët se si të shkohet përpara dhe shpresoj se kjo marrëveshje do të vijë së shpejti sepse do të ishte për të ardhur keq që një brez tjetër të humbasë kohë për këtë.
Dhe është çështja e liberalizimit të vizave për Kosovën…
VT: Po, por mendoj se liberalizimi i vizave ndoshta do të zgjidhet shumë shpejt. Unë me të vërtetë shpresoj se është çështje javësh dhe jo vitesh. Tani pyetja është se sa elitat politike të të dy vendeve mund të vazhdojnë të ulen në qoshet e tyre në vend që thjesht të shfrytëzojnë mundësinë.
